Οικονομική αβεβαιότητα κληροδοτεί η τελευταία δεκαετία

Η τελευταία δεκαετία ξεκίνησε σαν εποχή οικονομικών θαυμάτων. Μια εποχή που οι νέες dot-com εταιρείες μπορούσαν να ξοδεύουν εκατομμύρια χωρίς να παρουσιάζουν έσοδα, που οι ανησυχίες των οικονομολόγων είχαν να κάνουν με τα υπερβολικά χαμηλά ποσοστά της ανεργίας και που τα αμφιβόλου φερεγγυότητας δάνεια τροφοδοτούσαν την καινοτομία των ΗΠΑ.

Οι περισσότεροι δεν είδαν ποτέ την Πρώτη Φούσκα να έρχεται. Ή την επερχόμενη Δεύτερη Φούσκα, που έκανε την πρώτη να μοιάζει ασήμαντη. Ή την Μεγάλη Ύφεση που προκάλεσε φόβους ύπαρξης μιας Επόμενης Φούσκας. Σήμερα, την ώρα που ιθύνοντες πασχίζουν τους τελευταίους μήνες να διορθώσουν τα οικονομικά κακώς κείμενα, τα σημάδια ότι οι ΗΠΑ οδεύουν προς μία «χαμένη δεκαετία», αντίστοιχη με τη δεκαετία του 1990 για την Ιαπωνία, όλο και πληθαίνουν.

Η εσωτερική οικονομία της χώρας, από το 2000 ήταν κάθε άλλο παρά στάσιμη. Καθώς όμως πλησιάζουμε στο τέλος της δεκαετίας, καταναλωτές και εργαζόμενοι, επενδυτές και αγορές έχουν λίγα να επιδείξουν στο ενεργητικό τους. «Κοιτώντας σχεδόν κάθε οικονομικό δείκτη, βρισκόμαστε σε σαφώς δυσχερέστερη θέση σε σχέση με το 2000», επισημαίνει ο Σούνγκ Ουόν Σόν, καθηγητής οικονομικών στο πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια.

Τα νοικοκυριά των ΗΠΑ κερδίζουν λιγότερα σε σχέση με την αρχή της δεκαετίας. Το μέσο οικογενειακό εισόδημα μειώθηκε στα 61.251 δολάρια το 2008, από 63.099 δολάρια το 2000, σύμφωνα με πρόσφατα, πληθωριστικά προσαρμοσμένα στοιχεία. Μία δεκαετία μειωμένου εισοδήματος θα είναι η πρώτη που καταγράφεται στη χώρα από το 1947.

Η αίσθηση του χαμένου εδάφους επιβεβαιώνεται και από την αγορά εργασίας των ΗΠΑ. Στις αρχές της δεκαετίας, η οικονομία απασχολούσε 130,8 εκατομμύρια Αμερικανούς. Δέκα χρόνια μετά, ο πληθυσμός της χώρας αυξήθηκε κατά 30 εκατομμύρια, εκτοξεύοντας τον αριθμό των εν δυνάμει εργαζομένων. Ωστόσο, οι δουλειές μειώνονται, με την οικονομία να απασχολεί περίπου τον ίδιο αριθμό εργαζομένων με το 2000.

Αντίστοιχη αίσθηση μεταφέρει και η αγορά μετοχών. Την παραμονή Πρωτοχρονιάς του 1999, ο Dow Jones έκλεισε λίγο κάτω από τις 11.500 μονάδες. Δέκα χρόνια μετά, οι αναλυτές δηλώνουν ευχαριστημένοι που επέστρεψε στις 10.000 μονάδες. Ο «κατήφορος» των τελευταίων δέκα ετών δεν περιορίστηκε στις ΗΠΑ. Η πιστωτική κρίση χτύπησε την πόρτα άλλων σημαντικών οικονομιών στην Ευρώπη, όπως η Βρετανία, ενώ σημαντικό πλήγμα δέχτηκε και η Ιαπωνία, η οικονομία της οποίας στηρίζεται στις εισαγωγές.

Παρά τον παγκόσμιο χαρακτήρα της ύφεσης όμως, υπήρξαν και εξαιρέσεις. Η Κίνα, η Ινδία και, σε μικρότερο βαθμό, χώρες όπως η Βραζιλία, ωρίμασαν και εξελίχθηκαν σε νέες οικονομικές δυνάμεις. Ειδικά η Κίνα, που σύντομα αναμένεται να αναδειχθεί δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία, αποδείχθηκε εξαιρετικός εμπορικός εταίρος και παγκόσμιος δανειστής που δεν μπορούσε να αγνοηθεί. Φυσικά, η άνοδος τέτοιων δυνάμεων θέτουν ακόμη μεγαλύτερες προκλήσεις για την αμερικανική οικονομία.

Στις αρχές της δεκαετίας, οι ΗΠΑ βρισκόταν σε ζενίθ εμπιστοσύνης, με τη συνταγή ανάπτυξης να στέκει αδιαμφισβήτητη από οποιαδήποτε διεθνή ή ιδεολογική οντότητα. Το Διαδίκτυο έφερε την επανάσταση στις επιχειρήσεις, επιτρέποντας στους εργαζόμενους να φτάσουν την παραγωγικότητα σε πρωτόγνωρα επίπεδα. Η ανεργία έπεσε κάτω από το 4% και το εισόδημα των νοικοκυριών, στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, αυξήθηκε.

«Ζούσαμε με την ελπίδα ότι η ανιαρή πραγματικότητα της ανθρώπινης κατάστασης είχε ξεπεραστεί. Ότι οι άνθρωποι είχαν ασπαστεί τον δημοκρατικό καπιταλισμό», εξηγεί ο Τζόζεφ Μπρουσουέλας, της διαδικτυακής υπηρεσίας Economy.com της Moody's. «Τελικά, τα πράγματα δεν ήταν ακριβώς έτσι».

Ακόμη και η κατάρρευση της φούσκας του Ίντερνετ δεν έσβησε την αισιοδοξία και την εμπιστοσύνη στο σύστημα. Μετά την ανάκαμψη από το σοκ των τρομοκρατικών επιθέσεων του 2001, οι Αμερικανοί ασπάστηκαν και πάλι την προοπτική μιας γενναίας, νέας οικονομίας, που βασίζεται στη φθηνή, εύκολη πίστωση.

Κοιτώντας πίσω, είναι εύκολο πλέον να εντοπιστεί το μονοπάτι που οδήγησε στην κατάρρευση. Η ευφορία της νέας τεχνολογίας ενθάρρυνε την αχαλίνωτη πρόβλεψη. Η Fed εφάρμοσε χαλαρές πιστωτικές πολιτικές, ενώ οι επενδύσεις υψηλού κινδύνου έγιναν η κυρίαρχη τάση στη Wall Street.

Ακόμη όμως και οι απλοί άνθρωποι, διαδραμάτισαν το δικό τους ρόλο. «Εμείς, οι καταναλωτές, πιστέψαμε ότι η ευημερία θα κρατήσει για πάντα, βασιζόμενη κατά κόρον σε πιστώσεις, όπως τα στεγαστικά δάνεια», αναφέρει ο Σον. Τώρα, ελπίζουμε ότι αφήσαμε πίσω μας την κρίση του τελευταίου έτους. Οι επενδυτές φαίνονται σίγουροι ότι η οικονομία θα ανακάμψει. Η ζημιάς όμως που προκλήθηκε από τις υπερβολές των τελευταίων ετών μπορεί να πάρει περισσότερο απ' όσο νομίζουμε.

Πριν από μια δεκαετία, η οικονομία ήταν μια εκπληκτική μηχανή δημιουργίας θέσεων εργασίας. Τώρα όμως, «η αγορά εργασίας είναι επηρεασμένη στα θεμέλιά της», αναφέρει ο Μπρουσουέλας. Υπάρχει έντονη πιθανότητα ότι ακόμη και ένα με δύο χρόνια «άνεργης ανάκαμψης», όπως η περίοδος που ακολούθησε την έκρηξη της φούσκας του Ίντερνετ, δεν θα λύσει τα προβλήματα. Η οικονομία εισήλθε με βίαιο τρόπο σε μια νέα εποχή, και πολλοί μπορεί να δουν ότι δεν θα ξαναβρούν τις δουλειές που έχασαν.

www.kathimerini.gr με πληροφορίες Associated Press