“Ενώπιον Θεών και ανθρώπων”

Ποια είναι η θέση της Πίστης σε δύσκολες εποχές βίας; Ποια είναι η σχέση του καλού ποιμένα με το ποίμνιό του; Γιατί κάποιος αποφασίζει να γίνει μάρτυρας για την Πίστη του; Αυτά τα θέματα θέτει το «Ενωπίον Θεών και Ανθρώπων» του Ξαβιέρ Μποβουά, που κέρδισε το Μεγάλο Βραβείο του Φεστιβάλ και το Οικουμενικό Βραβείο Επιτροπής στο φετινό Βραβείο Καννών. Ένα χριστιανικό δράμα που θέτει υποψηφιότητα για το Όσκαρ Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας τον Ιανουάριο του 2011.
Βρισκόμαστε σε ένα χωριό της Αλγερίας, κοντά στο βουνό Άτλας, τη δεκαετία του '90. Επτά Γάλλοι κιστικιανοί μοναχοί ζουν σε αρμονία με τους μουσουλμάνους του χωριού. Τους δίνουν δουλειά, τους θεραπεύουν και γίνονται πνευματικοί τους καθοδηγητές. Αυτό δεν σημαίνει προσηλυτισμό, γιατί αυτός απαγορεύεται από τον κανονισμό του μοναστηριού, όπως παραδόθηκε από τον Άγιο Βερνάδο. Η ζωή κυλά αρμονικά μέχρι τη στιγμή που μια ομάδα Κροατών εργατών βρίσκονται δολοφονημένοι και οι φονταμενταλιστές διατάζουν όλους τους ξένους να εγκαταλείψουν τη χώρα. Τότε οι μοναχοί πρέπει να αποφασίσουν αν αν θα μείνουν ή να φύγουν για τη Γαλλία ή για άλλο ασφαλέστερο μέρος.

"Aπό αγάπη και από πίστη"
Η ιστορία βασίζεται σε ένα διάσημο γεγονός που προκάλεσε διπλωματικό επεισόδιο ανάμεσα στη Γαλλία και στην Αλγερία και τάραξε τις σχέσεις ανάμεσα σε χριστιανούς και Ισλάμ. Όποιος διάβαζε εφημερίδες τη δεκαετία του '90, ξέρει το τέλος της ταινίας. Λίγο όμως αυτό ενδιαφέρει αυτό το σκηνοθέτη ή τους θεατές της ταινίας. Εξάλλου, ο Μποβουά δεν ενδιαφέρεται να κάνει ένα πολιτικό, αλλά ένα μεταφυσικό δράμα. Έρχεται να δώσει όλη τη μεταφυσική αγωνία μίας ομάδας, που λειτουργεί σαν μικρή κοινωνία. Σε μία εποχή που η Καθολική Εκκλησία συνταράσσεται από σκάνδαλα, η ταινία μιλά για πνευματικά θέματα, που συγκλονίζουν και ανθρώπους που δεν ανήκουν στην ρωμαιοκαθολική πίστη. Δηλαδή όλους εμάς. Το βασικό μοτίβο είναι η αντιπαράθεση ανάμεσα στην αγνή αγάπη και στο φανατισμό. Εδώ πρέπει να πούμε ότι η ταινία δεν κτυπά το Ισλάμ, αλλά μόνο τον φονταμενταλισμό. Εκεί που οι μοναχοί ακούν για πρώτη φορά για τους φόνους εκ μέρους φονταμεταλιστών σε βάρος των χωρικών, ακούγεται η φράση «δεν έχουν διαβάσει καν το Κοράνι. Αμφιβάλουμε για το τι πιστεύουν». Τη στιγμή που ο αρχηγός της ένοπλης ομάδας απαιτεί να τους βοηθήσουν και δείχνει το φανατισμό του, ο ηγούμενος Κριστιάν αποδεικνύεται αναγνώστης του Κορανίου και απαντά με φράση από το Κοράνι γιατί οι μοναχοί βοηθούν τους μουσουλμάνους αδελφούς τους. Είναι μία στιγμή που μπορεί να συνδεθεί με τη συμμετοχή τους σε ένα μουσουλμανικό αντίστοιχο της Καθολικής πρώτης Ευχαριστίας του γιου ενός εργάτη, αλλά και μιας συμβολικής σκηνής, όπου ο Κριστιάν μοιάζει σε φυσικό επίπεδο ο καλός ποιμένας προβάτων.
Ο Κριστιάν μπορεί να μοιάζει με τον ήσυχο μοναχό, αλλά πίσω από τα διανοουμενίστικα γυαλιά κρύβει μια ζεστή ψυχή, αλλά και δικτατορικές τάσεις, τις οποίες καλείται να υπερνικήσει. Η θέση του είναι να κρατήσει την ομάδα των μοναχών ενωμένη και είναι εκείνος που απαντά στο τραγικό ερώτημα ενός μοναχού γιατί γίνονται μάρτυρες: «από αγάπη και από πίστη». Εκεί βρίσκεται όλο το μυστικό και ο Μποβουά μας δείχνει όλη την πνευματική πορεία μιας ομάδος που ξεκινά να έχει ο καθένας διαφορετική στάση για να καταλήξει σε μία ομάδα που αποφασίζουν όλοι μαζί να μείνουν. Είναι η μεταφυσική αγωνία των μοναχών που ενώ έχουν αποφασίσει να συναντήσουν όσο γίνεται πιο σύντομα τον Δημιουργό τους, διχάζονται ποια πρέπει να είναι η απόφασή τους. Και όταν το κάνουν, το κάνουν γιατί πιστεύουν ότι αυτή είναι η αποστολή τους και αυτή πρέπει να είναι η στάση τους απέναντι στο ποίμνιό τους, που δεν είναι καν Χριστιανοί. Παρ' όλη τη βία που περιβάλλει τους μοναχούς, ο Μποβουά έχει κάνει ένα γαλήνιο, πνευματικό φιλμ στο οποίο δεν κυριαρχεί τόσο η δράση, όσο η καταγραφή της μοναστικής καθημερινότητάς τους και μέσα από εκεί αναδεικνύεται η πνευματική τους διαδρομή. Υπ' όψιν ότι η γαλήνη της δεν ταράσσεται ούτε από σάουντρακ. Εξαίρεση η τελευταία σκηνή όπου είναι όλοι μαζί σε μία σκηνή που θυμίζει το Μυστικό Δείπνο, με μουσική υπόκρουση τη «Λίμνη των Κύκνων». Μετά από αυτή τη σκηνή που είναι όλο κοντινά πλάνα, έρχεται η βία, στην οποία οδηγούνται για ένα εικοσάλεπτο σαν αμνοί στο σφαγείο.
Πέρυσι δηλώσαμε την πίστη μας σε ένα κινηματογράφο που καταγράφει τον χριστιανισμό ως βίωμα. Και τον αντιτάξαμε στα βιβλικά έπη του '50 και του '60. Το «Ενωπίον Θεών και Ανθρώπων» είναι από τις ταινίες που μας δικαιώνουν για αυτή μας την επιλογή. Περιμένουμε από τώρα τι και πως τη μεγάλη νύκτα των Όσκαρ για να δούμε να κερδίζει επάξια το Όσκαρ Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας. Το «Ενωπίον Θεών και Ανθρώπων» βγαίνει στις αίθουσες στις 18 Νοεμβρίου.

Γιώργος Πισσαλίδης

www.elkosmos.gr