Mια σύντομη ιστορία της λέπρας

Γράφει η ΜΑΡΙΑ ΕΥΓ. ΚΟΝΤΟΓΙΑΝΝΗ

Η λέπρα ως ασθένεια είναι τόσο παλιά όσο σχεδόν και ο πολιτισμός μας. Κατά τους Εβραίους της Παλαιάς Διαθήκης η βιβλική νόσος δεν έχει καμία απολύτως σχέση με τη νόσο του Χάνσεν. Πιθανότατα η λέπρα έφθασε στην Ευρώπη από τα στρατεύματα του Μεγάλου Αλεξάνδρου τον 4ο αιώνα, όταν επέτρεψαν από τη μεγάλη τους εκστρατεία στην Ανατολή.
Παρουσιάστηκε στην Αίγυπτο από την Ινδία, μετά εξαπλώθηκε με τις λεγεώνες του Πομπηίου, όταν επέστρεψαν στην Ιταλία μετά τον πόλεμο του βασιλιά Μιθριδάτη τον 1ο αιώνα π.Χ.
Ο Αρεταίος, μαθητής του Γαληνού, έδωσε μια κλασική περιγραφή της νόσου στην Ελλάδα τον 2ο αιώνα π.Χ. και ενώ ο δάσκαλος του Γαληνού συμφωνούσε με τον Ιπποκράτη ότι δηλ. οι ασθένειες δεν μεταδίδονται από άνθρωπο σε άνθρωπο αλλά από «μολυσμένο αέρα», ο Αρεταίος υποστήριξε με πάθος τη «μολυσματική» μεταδοτικότητα της λέπρας. Με διάταγμα του βασιλιά της Λομβαρδίας οι ασθενείς απομονώνονταν και καταδικάζονταν σε κοινωνικό θάνατο. Όλοι οι ασθενείς ήταν υποχρεωμένοι να φορούν κουδούνια, λευκά ενδύματα, απομονώθηκαν από τους υγιείς, ακόμα και κατά τη διάρκεια που ετελούντο τα θρησκευτικά τους καθήκοντα. Ειδικές τρύπες στους τοίχους των εκκλησιών τους επέτρεπαν να έρχονται σε μια τυπική επικοινωνία με τους ιερείς και να λαμβάνουν τη θεία κοινωνία. Τέτοιες τρύπες συναντούμε και σήμερα σε μεσαιωνικούς ναούς στη Νορβηγία όπου η λέπρα είχε γίνει πραγματική κοινωνική μάστιγα.
Παρά τα αυστηρά μέτρα, η νόσος της λέπρας πήρε μεγάλες διαστάσεις και τον 14ο αιώνα έφθασε σε μεγάλη ακμή στην Ευρώπη. Πάνω από 300 λεπροκομεία (Λαζαρέτα) είχαν δημιουργηθεί για να την περιορίσουν.
Οι άνθρωποι τον Μεσαίωνα, αν και οι ενδείξεις της μεταδοτικότητας της νόσου ήταν εξαιρετικά ισχυρές, πίστευαν ότι η λέπρα, όπως και κάθε άλλη ασθένεια, ήταν θεόσταλτη τιμωρία, μια ψυχική αρρώστια με σωματικές εκδηλώσεις, το τρομερό αποτέλεσμα μιας αμαρτίας, η απάντηση του Θεού σ’ όλα αυτά. Το ευχολόγιο της εκκλησίας της Βιέννης έλεγε: «είναι θέλημα Θεού να σε μολύνει αυτή η αρρώστια και είναι μεγάλη χάρη που σου κάνει να σε τιμωρεί για τις κακές σου πράξεις». Έτσι ο λεπρός γίνεται «ιερός μάρτυρας του κακού» που όπως γράφει ο Μισέλ Φουκώ θα βρει τη σωτηρία του και τη θέση στον Παράδεισο μέσα από τη συμφορά του, από την εγκατάλειψη, τον διωγμό και την απομόνωση. Πολλοί έδειξαν ειδικό ενδιαφέρον και μέριμνα στη φροντίδα των λεπρών όπως: «Ο Λάζαρος της Καινής Διαθήκης – ο ζητιάνος, με τις πολλές πληγές που έγινε και Άγιος και τα ειδικά νοσοκομεία στη Ρώμη πήραν το όνομα του αγίου (Λαζαρέτα)».
Με τον ρυθμό αυτό η νόσος από τη Βρετανία και τη Γαλλία ταξίδεψε στη Σκανδιναβική Χερσόνησο και σάρωσε τα πάντα.
Στο τέλος του 11ου αιώνα με τις σταυροφορίες και τις περιπέτειες των ιπποτών της Ευρώπης, η νόσος της λέπρας από τον 11ο έως τον 14ο αιώνα, πήρε τις μεγαλύτερες διαστάσεις. Το γνωστό τάγμα των ιπποτών του Αγίου Ιωάννη της Ιερουσαλήμ πέρασε τη Ρόδο, τη Μάλτα και έφθασε στη Ρώμη. Το νοσοκομείο του Αγ. Ιωάννη ήταν ένα από τα μεγαλύτερα λεπροκομεία του μεσαιωνικού κόσμου όπου ειδικεύονταν στα νοσήματα του δέρματος. Αμέτρητες προσωπικότητες της εποχής προσβλήθηκαν από τη φοβερή αυτή ασθένεια. Τον 16ο αιώνα παρουσίασε η νόσος ύφεση αλλά πάλι εξαπλώθηκε από ερευνητές και Κινέζους μετανάστες στον νέο κόσμο και στα νησιά του ειρηνικού και σημείωσαν συγκλονιστικό γεγονός της λέπρας τα πλούσια σε ορυκτά κοιτάσματα νησιά του Ειρηνικού (βρετανικές αποικίες). Στη δεκαετία 1920 - 1929, έφτασε να προσβληθεί από τη νόσο πάνω από το 35% των ιθαγενών. Στην επόμενη δεκαετία άρχισε να υποχωρεί η νόσος για να δοθεί η τελική λύση όταν οι Ιάπωνες εκτέλεσαν όλους τους λεπρούς που είχαν μείνει. Στον αγώνα κατά της μάστιγας της λέπρας στον Ειρηνικό ωκεανό και στη Νότια Αμερική (ειδικά στη Βραζιλία) διακρίθηκαν για τον ηρωισμό τους πολλοί αφιερωμένοι άνθρωποι, ανάμεσά τους ιεραπόστολοι, γιατροί, ερευνητές και απλοί εθελοντές. Αξίζει να αναφερθεί το όνομα του πατέρα Ντάμιεν, ενός Βέλγου ιερέα που ίδρυσε αποικίες λεπρών στα Νησιά Molokai στη Χαβάη, για να πεθάνει και ο ίδιος τελικά από την ασθένεια αυτή το 1889. Αναφέρεται ως «Απόστολος των λεπρών», ενώ στις περιοχές που εργάστηκε με αυτοθυσία και αυταπάρνηση είναι ακόμη σήμερα γνωστός ως ο «λεπρός παπάς». Η Ρωμαϊκή εκκλησία τιμά τη μνήμη του 4 Μαΐου και ανακηρύσσεται ως Άγιος. Έγινε και γραμματόσημο της πατρίδας του (Βέλγιο). Ο Γάλλος ζωγράφος, ένας από τους μεγαλύτερους ζωγράφους όλων των εποχών, ζωγράφισε σπουδαίους πίνακες, από τη ζωή των ιθαγενών και ο οποίος λέγεται, ότι, αρρώστησε από λέπρα και έζησε στα νησιά του Ειρηνικού.
Κάποιο μυθιστόρημα «Το φεγγάρι και μια πεντάρα», του λογοτέχνη Μωμ, αναφέρεται στη ζωή και στις περιπέτειες του σπουδαίου ζωγράφου Πωλ Γκογκέν. Στην Ευρώπη τον 16ο αιώνα, η λέπρα βρίσκεται σε γενική υποχώρηση. Εξαίρεση αποτελεί η Νορβηγία, μια περιοχή φτωχών ψαράδων και εξαθλιωμένων αγροτών, που ως το 1814 αποτελούσαν ξεχωριστό βασίλειο της Δανίας.
Η λέπρα στη Νορβηγία τον 19ο αιώνα πήρε μεγάλες διαστάσεις. Οι καταγεγραμμένοι ασθενείς περνούσαν τις 3.000, ένα μεγάλο ποσοστό του γενικού πληθυσμού. Οι κακές συνθήκες και ο μακρύς χειμώνας ευνοούσαν τη μετάδοση ασθενειών όπως η λέπρα, η φυματίωση και η ψώρα που ακόμα και σήμερα αναφέρεται ως Νορβηγική.
Έτσι ενώ στην υπόλοιπη Ευρώπη έκλειναν σταδιακά τα λεπροκομεία, στη Νορβηγία ανοίγονταν καινούργια και εφρόντιζαν για την απομόνωση των αρρώστων. Η πόλη του Bergen ήταν το κέντρο της επιστημονικής έρευνας πάνω στη λέπρα. Πολλοί αξιόλογοι επιστήμονες – ερευνητές εργάστηκαν εντατικά. Στο σημείο αυτό ο Νορβηγός Armauer Hansen, ένας πολλά υποσχόμενος νέος γιατρός και ερευνητής από την πόλη Bergen, αφού ήδη είχε κερδίσει το χρυσό μετάλλιο στο Πανεπιστήμιο, ο Χάνσεν διορίστηκε ως βοηθός παθολόγου στο λεπροκομείο της πόλης του. Μεθοδικός, ακούραστος, ευφυής και παρατηρητικός, ο οποίος είχε ένα εξαιρετικό θεωρητικό και γνωσιακό υπόβαθρο, επικέντρωσε την έρευνά του σε έναν και μοναδικό στόχο, δηλαδή στην ανακάλυψη της αιτίας της λέπρας.
Οι έρευνές του τον οδήγησαν στο πολυπόθητο αποτέλεσμα με την ανακάλυψη του παθογόνου βακίλου που πήρε το όνομά του. Ένας βάκιλλος στενός συγγενής με τον βάκιλο που προκαλεί μια άλλη μεγάλη μάστιγα της ανθρωπότητας τη φυματίωση. Μιλάμε για μια από τις πρωιμότερες ανακαλύψεις παθογόνων βακτηριδίων στην ιστορία της Ιατρικής. Μέσα στο μεγαλείο της έρευνας στέκεται ως σπουδαίος, απλός και άνθρωπος.
Ο Χάνσεν παρουσίασε τις μεθόδους των μικροβίων τόσο στον Koch όσο και στον Neisser και ο δεύτερος την παρουσίασε από εγωισμό ως δικιά του εργασία.
Η ιστοπαθολογική εργασία του Χάνσεν συνεχίστηκε από τον πατέρα της κυτταρικής παθολογίας τον Γερμανό Βίρχοφ μια από τις μεγαλύτερες φυσιογνωμίες της Ιατρικής -και όχι μόνο- επιστήμης.
Παθολόγος, κυτταρολόγος, βιολόγος, ανθρωπολόγος αλλά και ιστορικός, όπως και πολιτικός, ο οποίος θεωρείται και πατέρας της Κοινωνικής Ιατρικής. Απομόνωσε τα αφρώδη ιστιοκύτταρα από λεπρικές δερματικές βλάβες, ενώ ταξινόμησε τη νόσο και σε κλινικές μορφές.
Οι πρωτοπόροι του αντιλεπρικού αγώνα τιμήθηκαν από πολλές χώρες ειδικά με γραμματόσημα προς τιμή τους. Το Βέλγιο το 1964 στην παγκόσμια ημέρα της λέπρας και η Κούβα στο Διεθνές Συνέδριο στην Αβάνα το 1948. Στην 100/ρίδα (1973) της ανακάλυψης η Νορβηγία ετίμησε τον Χάνσεν με δύο εξαιρετικής αισθητικής αξίας γραμματόσημα.
Στα μέσα του 19ου αιώνα και μετά, πολλοί άλλοι επιστήμονες στην Ευρώπη και στην Αμερική, εργάστηκαν πάνω στη λέπρα, όπως ο Ρώσος Gregor Minkh, που έδωσε 17 χρόνια από τη ζωή του ερευνώντας την αιτιολογία της νόσου στη Νότια Ρωσία, στην Αίγυπτο και στις Ινδίες.
Τελικά στην Ευρώπη η λέπρα τον 20ό αιώνα εξαφανίστηκε εντελώς.
Η εξαφάνισή της ήταν αποτέλεσμα πολλών παραγόντων. Της επιστημονικής εργασίας του Χάνσεν, της αυστηρής πολιτικής της απομόνωσης των αρρώστων από τους υγιείς και φυσικά από τη μεγάλη βελτίωση του επιπέδου των ευρωπαϊκών λαών. Η εξαφάνισή της ήταν ο θρίαμβος της κοινωνικής ιατρικής και της δημόσιας πολιτειακής υγείας.
Από τα μέσα του 20ού αιώνα ξεκίνησε η εφαρμογή της θεραπείας με ειδικά φάρμακα. Πρωτεύοντα φάρμακα είναι η δαψόνη και ριφαμπικίνη και ακολούθησαν 3 δευτερεύοντα φάρμακα στη θεραπεία.
Η εξέλιξη της χειρουργικής πλαστικής έδωσε άριστα αποτελέσματα και στη θεαματική αισθητική αποκατάσταση των παραμορφώσεων που προκαλεί η νόσος. Το 1973 γιορτάστηκε σ’ όλο τον κόσμο η εκατονταετηρίδα της ανακάλυψης του βακίλου της λέπρας στη Νορβηγία.
Παρ’ όλα αυτά 15 εκατομμύρια έπασχαν από τη νόσο τον κόσμο.
Σήμερα αν και ο αριθμός των ασθενών μειώνεται συνεχώς, η νόσος δεν εξαφανίστηκε εντελώς από ολόκληρο τον κόσμο και αυτό πρέπει να μας προβληματίζει.

www.haniotika-nea.gr