Διπολική διαταραχή

Από τη φάση της μανίας στη φάση της κατάθλιψης

Γράφει η ΜΑΡΙΝΑ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ-ΛΑΛΙΩΤΗ, επίκουρη καθηγήτρια Ψυχιατρικής, πρόεδρος της Επιστημονικής Επιτροπής του Συλλόγου Οικογενειών για την Ψυχική Υγεια (ΣΟΨΥ)

Διπολική διαταραχή, μια ασθένεια με πολλά πρόσωπα. Γνωστή στο παρελθόν ως «μανιοκατάθλιψη», η διπολική διαταραχή είναι μια χρόνια και υποτροπιάζουσα ψυχική νόσος, που σήμερα όμως είναι δυνατό να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά.

Κύριο χαρακτηριστικό της ασθένειας είναι η διαταραχή στη συναισθηματική λειτουργία, η οποία εκφράζεται με κυκλικά επαναλαμβανόμενες εναλλαγές της διάθεσης, από τη φάση της μανίας στη φάση της κατάθλιψης, μεταξύ των οποίων παρεμβάλλονται διαστήματα με φυσιολογική διάθεση («νορμοθυμία»).

Στην καθημερινότητα όλοι οι άνθρωποι βιώνουν διακυμάνσεις στη διάθεσή τους, οι οποίες εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τα ερεθίσματα του περιβάλλοντος. Οι διακυμάνσεις αυτές κινούνται κυρίως ανάμεσα στο συναίσθημα της χαράς και το συναίσθημα της λύπης και μπορούν να εμφανιστούν με μια ποικιλία αποχρώσεων και παραλλαγών. Στη διπολική διαταραχή, όμως, οι μεταβολές της διάθεσης είναι πολύ διαφορετικές σε ένταση και διάρκεια και συνήθως γίνονται ακραίες, συμπαρασύροντας τις αλληλένδετες εκφάνσεις της ψυχικής ύπαρξης, τη σκέψη, τη δραστηριότητα και τη γενικότερη συμπεριφορά: στον ένα πόλο της ασθένειας η απύθμενη θλίψη της καταθλιπτικής συμπτωματολογίας, το αγωνιώδες αίσθημα επικείμενης καταστροφής, η ενοχή, η στείρα ανακύκλωση της μαύρης σκέψης, το «πάγωμα» της ψυχικής ζωής, που καθρεφτίζεται σε ένα σώμα ακινητοποιημένο, ανίκανο να εκφραστεί· στον άλλο πόλο, αυτόν της μανίας, η άκρατη ευφορία, ο υπέρμετρος ενθουσιασμός, η αίσθηση παντοδυναμίας, η σωματική και διανοητική αεικινησία, η σκέψη που -ολοένα επιταχυνόμενη- εκτροχιάζεται και οι αντιληπτικές αλλοιώσεις της πραγματικότητας που τη συνοδεύουν.

Αίτια

Μέχρι στιγμής δεν έχει απομονωθεί ένας συγκεκριμένος αιτιολογικός παράγοντας. Αντιθέτως, στην εμφάνιση της διπολικής διαταραχής θεωρείται ότι συμβάλλουν πολλοί παράγοντες, βιολογικοί, ψυχολογικοί και κοινωνικοί, που αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Είναι γεγονός, πάντως, ότι η νόσος έχει βιολογικό υπόβαθρο, με τεκμηριωμένο το ρόλο της κληρονομικότητας.

Συμπτώματα

Η διπολική διαταραχή μπορεί να ξεκινήσει είτε με ένα καταθλιπτικό επεισόδιο είτε με ένα επεισόδιο μανίας. Σε κάθε περίπτωση, τις περισσότερες φορές τα πρώτα συμπτώματα εμφανίζονται σταδιακά.

Συμπτώματα της μανίας

Η ευφορία, που είναι το χαρακτηριστικό σύμπτωμα στη φάση της μανίας, ξεπερνά τα όρια του φυσιολογικού και γίνεται παθολογική. Η διάγνωση τίθεται όταν τουλάχιστον τρία από τα παρακάτω συμπτώματα εκδηλώνονται ταυτόχρονα, συνοδευόμενα από ευφορική ή ευερέθιστη διάθεση και είναι παρόντα κατά το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας, σχεδόν κάθε ημέρα και για διάστημα μεγαλύτερο της μιας εβδομάδας.

Στη φάση ενός μανιακού επεισοδίου μπορεί να εμφανιστούν:

* Υπερβολικά ευφορική διάθεση, υπεραισιοδοξία.

* Εντονη δραστηριότητα.

* Εκνευρισμός, ανησυχία, ευερεθιστότητα.

* Γρήγορη και συχνά ανοργάνωτη σκέψη και ομιλία.

* Διάσπαση προσοχής και αδυναμία συγκέντρωσης.

* Μειωμένη ανάγκη για ύπνο.

* Υπερεκτίμηση δυνάμεων και ικανοτήτων, ιδέες μεγαλείου.

* Μείωση της κριτικής ικανότητας, που επηρεάζει την επαφή με την πραγματικότητα.

* Υπερκαταναλωτική συμπεριφορά, αλόγιστες οικονομικές δαπάνες.

* Σεξουαλική υπερδραστηριότητα.

* Κατάχρηση ουσιών.

* Αδυναμία αναγνώρισης του νοσηρού της κατάστασης.

Συμπτώματα της κατάθλιψης

Για να τεθεί η διάγνωση της κατάθλιψης, το άτομο πρέπει να εμφανίζει τουλάχιστον πέντε από τα παρακάτω συμπτώματα και οπωσδήποτε τα δύο πρώτα, τις περισσότερες ώρες της ημέρας, για τουλάχιστον δύο εβδομάδες και σχεδόν σε καθημερινή βάση. Συνήθως τα συμπτώματα αυτά είναι πιο έντονα το πρωί και υποχωρούν προς το τέλος της ημέρας.

Στη φάση ενός καταθλιπτικού επεισοδίου μπορεί να εμφανιστούν:

* Καταθλιπτική διάθεση, με ή χωρίς άγχος.

* Απώλεια των ενδιαφερόντων ή μείωση της ικανοποίησης από δραστηριότητες που ήταν ευχάριστες στο παρελθόν.

* Απαισιοδοξία ή απελπισία και αίσθημα αβοηθητότητας.

* Ιδέες ενοχής, αυτομομφής και αναξιότητας.

* Μείωση της ενεργητικότητας και της ζωντάνιας, εύκολη κόπωση.

* Ψυχοκινητική ανησυχία ή ψυχοκινητική επιβράδυνση.

* Δυσκολία στη συγκέντρωση, τη μνήμη και στη δυνατότητα λήψης αποφάσεων.

* Διαταραχές του ύπνου.

* Διαταραχές της όρεξης.

* Μείωση της σεξουαλικής διάθεσης.

* Ευχές θανάτου ή σκέψεις αυτοκαταστροφής και συχνά απόπειρες αυτοκτονίας.

Θεραπεία

Στην αντιμετώπιση της διπολικής διαταραχής ο δρόμος προς την πλήρη και οριστική θεραπεία δεν είναι εύκολος. Υπάρχουν όμως αρκετοί τρόποι που μπορούν να βοηθήσουν τον ασθενή όχι μόνο να βελτιώσει την κατάστασή του, αλλά και να διατηρηθεί σε αυτή την καλή κατάσταση.

Φαρμακευτική αγωγή

Τα φάρμακα αποτελούν τον θεμελιώδη λίθο στη θεραπεία της διπολικής διαταραχής. Στόχος της φαρμακευτικής αγωγής είναι όχι μόνο η αντιμετώπιση των οξέων συμπτωμάτων, αλλά η πρόληψη των υποτροπών και η διατήρηση της καλής κατάστασης. Μελέτες των τελευταίων 20 ετών έχουν δείξει ότι τα άτομα που λαμβάνουν τα κατάλληλα φάρμακα παραμένουν καλά για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, συγκρινόμενα με εκείνα που δεν παίρνουν φάρμακα. Η φαρμακευτική αγωγή για τη διπολική διαταραχή βρίσκεται ακόμη σε φάση πλήρους εξέλιξης -νέα φάρμακα, νέοι συνδυασμοί προστίθενται στη θεραπευτική φαρέτρα.

Βασικές φαρμακευτικές επιλογές

* Τα σταθεροποιητικά της διάθεσης είναι φάρμακα που χρησιμοποιούνται στη θεραπεία της οξείας μανίας, αλλά κυρίως στη σταθεροποίηση της διάθεσης και την πρόληψη υποτροπών, διασφαλίζοντας ότι η διάθεση του ατόμου θα γίνει αλλά και θα παραμείνει φυσιολογική. Το λίθιο είναι το πιο παλιό και διαδεδομένο σταθεροποιητικό. Κάποιες άλλες ουσίες, που προορίζονταν για τη θεραπεία της επιληψίας (αντιεπιληπτικά), βρέθηκε στη συνέχεια ότι μπορούν να δράσουν και ως σταθεροποιητικά της διάθεσης.

* Τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα χορηγούνται με ιδιαίτερη προσοχή στη φάση της κατάθλιψης, κυρίως στις περιπτώσεις εκείνες που τα συμπτώματα αντιστέκονται στα σταθεροποιητικά της διάθεσης.

* Τα νεότερα (άτυπα) αντιψυχωσικά χρησιμοποιούνται κυρίως για την αντιμετώπιση των φάσεων της μανίας. Ορισμένα από αυτά έχει βρεθεί ότι σε κατάλληλη δόση βελτιώνουν τη διάθεση του ασθενούς και κατά την καταθλιπτική φάση, ενώ παράλληλα δρουν και ως σταθεροποιητικά της διάθεσης.

Κάθε φάρμακο έχει, ασφαλώς, πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα. Ο πιο κατάλληλος για να συμβουλεύσει υπεύθυνα για τη φαρμακευτική αγωγή που ενδείκνυται στην περίπτωση κάθε ασθενούς, είναι αποκλειστικά και μόνο ο ψυχίατρός του.

Ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις

Εκτός από τα φάρμακα, ψυχοθεραπείες και ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις μπορούν να συμβάλουν συμπληρωματικά στην ολοκληρωμένη αντιμετώπιση της διπολικής διαταραχής. Ανάμεσα σε αυτές, η ψυχοεκπαίδευση αποτελεί μια σύγχρονη θεραπευτική παρέμβαση, ιδιαίτερα χρήσιμη, τόσο για τον ίδιο τον ασθενή όσο και για την οικογένειά του, η οποία ειδικά για τη διπολική διαταραχή παρέχει:

Ενημέρωση για τη νόσο

Εκπαίδευση σε δεξιότητες που διευκολύνουν στην αναγνώριση των πρόδρομων συμπτωμάτων, στην αντιμετώπιση των ειδικών συμπτωμάτων της κάθε φάσης, στη συστηματική λήψη της φαρμακευτικής αγωγής, στην αντιμετώπιση του στρες και των προβλημάτων που απορρέουν από τη νόσο και επηρεάζουν την οικογενειακή και επαγγελματική ζωή του ατόμου.

Υποστήριξη για την αντιμετώπιση της χρονιότητας και του κοινωνικού στιγματισμού

Η διπολική διαταραχή σήμερα μπορεί να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά με τα νέα φάρμακα, τη λήψη της κατάλληλης σε κάθε φάση φαρμακευτικής αγωγής, την ψυχοεκπαίδευση και την ψυχολογική υποστήριξη, έτσι ώστε το άτομο να έχει μια φυσιολογική και δημιουργική ζωή.

Ο κίνδυνος της αυτοκτονίας

Ο κίνδυνος της αυτοκτονίας για τα άτομα με διπολική διαταραχή είναι αυξημένος. Το 20-25% των ασθενών κάνουν απόπειρες αυτοκτονίας, ιδιαίτερα όταν βρίσκονται στη φάση της κατάθλιψης. Αλλά και κατά τη φάση της μανίας, το άτομο ενδέχεται να βάλει τη ζωή του σε κίνδυνο μέσα από κατάχρηση ουσιών, ανεξέλεγκτη σεξουαλική συμπεριφορά, οδήγηση με υπερβολική ταχύτητα, πρόκληση ατυχημάτων κ.λπ.

Οι ιδέες αυτοκαταστροφής πρέπει να αντιμετωπίζονται με ιδιαίτερη προσοχή από το περιβάλλον και απαιτούν άμεση ψυχιατρική παρέμβαση. Το περιβάλλον θα πρέπει να λάβει σοβαρά υπ' όψιν του τις παρακάτω ενδείξεις:

* Σκέψεις θανάτου («η ζωή δεν έχει κανένα νόημα», «ο θάνατος είναι λύτρωση», «ας πεθάνω να ησυχάσουμε»).

* Απελπισία («όλα μαύρα, δεν υπάρχει ελπίδα, το τέλος έρχεται»).

*Αίσθημα αβοηθητότητας («κανείς δεν μπορεί να βοηθήσει, δεν υπάρχει σωτηρία»).

* Πεποίθηση ότι αποτελεί ο ασθενής εμπόδιο στη ζωή της οικογένειας («να μη σας γίνομαι άλλο βάρος»).

* Κατάχρηση αλκοόλ ή άλλων ουσιών.

* Περίεργη διευθέτηση εκκρεμοτήτων (οργάνωση των οικονομικών, δωρεά πολύτιμων αντικειμένων, διαθήκη).

Αθηνά:

Τον εμπόδισα εγώ, στα θολά μάτια βαριές απλώνοντάς του φαντασίες αγιάτρευτης χαράς...

Κι εγώ τον άντρα που 'χε σαλέψει ο νους του από τη μανία, τον κέντριζα, τον βύθιζα σε μαύρες παγίδες χαλασμού...

Τέκμησσα:

Σαν τον αψύ νοτιά που ξέσπασε χωρίς αστροπελέκια φλογάτα, έτσι κι αυτός αιφνίδια ησυχάζει...

Οσο τον κάτεχε η μανία εκείνος χαιρόταν που βρισκότανε σε τέτοια δεινά, όμως σε μας που έχουμε ακέρια τα λογικά μας, θλίψη μας γεννούσε.

Τώρα, καθώς ξεθύμαν' η αρρώστια κι ανάσανε από αυτήν, τον κυνηγάει πόνος βαρύς...

(Σοφοκλέους «Αίας», μτφρ. Τ. Ρούσσος)

Αθηνά: θεά της σοφίας που διαφεντεύει τον εγκέφαλο.

Τέκμησσα: μάντις που αντιπροσωπεύει το ερεβώδες, το σκοτεινό, το αρχέγονο, το ασυνείδητο...

www.enet.gr