“Τα λαογραφικά του Λαζάρου και της Κυριακής των Βαΐων στη Κρήτη

Γράφει ο ΣΤΑΜΑΤΗΣ Απ. ΑΠΟΣΤΟΛΑΚΗΣ, δάσκαλος - λαογράφος

Αγαπητοί αναγνώστες καλημέρα σας!
Προχθές (25/3) γιορτάσαμε στις εκκλησίες μας τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου και στη συνέχεια την εθνική εορτή και μεγάλη επέτειο της Παλλιγενεσίας μας, με δοξολογίες, καταθέσεις στεφάνων, πανηγυρικούς λόγους και εορτές.
Χαρήκαμε στις παρελάσεις τα νιάτα μας, την ελπίδα του Εθνους μας, ενθουσιαστήκαμε, χειροκροτήσαμε και νοιώσαμε απέραντη χαρά και συγκίνηση!
Σήμερα κυριώνυμη ημέρα της εορτής της Ανάστασης του Λαζάρου, παρακινημένοι από το ενδιαφέρον όσων παρακολούθησαν την ομιλία μας στην Παιδική Βιβλιοθήκη του Δημοτικού μας Κήπου (στις 18-3-2010) με θέμα «Τα λαογραφικά Μεγαλοβδομάδας και Λαμπρής», αντί για παρουσίαση βιβλίων κλ. πνευματικών και καλλιτεχνικών γεγονότων, που θα γίνει στις επόμενες συνεργασίες μας, παρουσιάζομε με συντομία «Τα λαογραφικά του Λαζάρου και των Βαΐων» που πολλοί μας ζήτησαν.
ΤΟΥ ΛΑΖΑΡΟΥ
Το Σάββατο, παραμονή των Βαΐων, γιορτάζουμε του Λαζάρου την έγερση. Η θρησκευτική διήγησή μας είναι γνωστή από τα Ευαγγέλια. Ο λαός μας πιστεύει πως ο Λάζαρος, μετά την ανάστασή του, στη δεύτερη δηλ. επίγεια ζωή του, δε γέλασε ποτέ. Το γιατί το λέει το σχετικό ποιητικό λαϊκό δημιούργημα: «Πες μας, Λάζαρε, τι είδες, εις τον Αδη όπου πήγες;».
Κι ο Λάζαρος, κατάχλωμος, απαντά:
«Είδα φόβους, είδα τρόμους,/ είδα βάσανα και πόνους. Δώστε μου λίγο νεράκι,/ να ξεπλύνω το φαρμάκι,/ της καρδιάς και των χειλέων/ και μη μ’ ερωτάτε πλέον...».
Για όλ’ αυτά στην Κρήτη, για χλωμούς και αδύνατους, ακούγεται η φράση: «Μοιάζει σαν το Λάζαρο...», ενώ για συνανθρώπους μας που αναρρώσανε από βαριά και εξαντλητική ασθένεια, καταγράφεται η λαϊκή έκφραση: «Αχ, καημένε, Λάζαρε, αγάντα (= κρατήσου, απάνω σου)».
Στον τόπο μας δεν ετοίμαζαν «ειδικά ψωμιά», και δεν έλεγαν τα λόγια ή βυζαντινά λαζαρικά, κάλαντα του Λαζάρου, τα οποία επιχωριάζουν σε άλλα μέρη της πατρίδας μας, όπου στο σχετικό μιμόδραμα και στη φράση των καλάντων του Λαζάρου.
«Λάζαρος απελυτρώθη, ανεστήθη κι εσηκώθη...»
το παιδί που έχουν σαβανώσει και ξαπλώσει χάμω, σηκώνεται και τα σχ. Κάλαντα συνεχίζονται, ενώ οι νοικοκυρές προσφέρουν στη συντροφιά τα φιλοδωρήματά τους.
Από το 1993, στον Δήμο Σούδας, έχουμε, καθ’ όσον γνωρίζουμε, μια τέτοια αναπαράσταση που συγκεντρώνει πλέον κόσμο, καθώς και από άλλα σχολεία και γειτονιές.
Στον εσπερινό του Σαββάτου του Λαζάρου, παραμονή της εορτής των Βαΐων, ο κόσμος αρχίζει ήδη να συρρέει στις εκκλησίες!
Ας δούμε τώρα και μια παραλλαγή καλάντων του Λαζάρου που ψάλλονται από τα παιδιά, κρατώντας στεφάνι με σταυρό:
Η ανάσταση του Λαζάρου
1. «Σήμερον έρχετ’ ο Χριστός
ο επουράνιος Θεός,
εν πόλει Βηθανία,
με κλάδους, με βαΐα.
Εβγάτε, παρακαλούμεν,
δια να σας διηγηθούμεν,
δια να μάθετε τι γίνη
σήμερον ’ς την Παλαιστίνη
Εις την πόλιν Βηθανία
Μάρθα κλαίει και Μαρία,
Λάζαρον τον αδελφό τους
τον γλυκύν και καρδιακόν τους
τον μοιρολογούν και λέγουν,
τον μοιρολογούν και κλαίγουν.

2. Τρεις ημέρας τον θρηνούσαν
και τον εμοιρολογούσαν.
Την ημέραν την Τετάρτη
κίνησ’ ο Χριστός για ν’ άρθη,
και εβγήκε και η Μαρία
έξω από τη Βηθανία,
και εμπρός του γόνυ κλίνει,
και τους πόδας του φιλεί.
Αν εδώ ήσουν Χριστέ μου,
δεν απέθνησκεν ο αδελφός μου
μα και τώρα ’γω πιστεύω
και καλώτατα ηξεύρω
ότι δύνασ’ αν θελήσεις
και νεκρούς ν’ αναστήσεις.
Λέγει – Πίστευε Μαρία
άγωμεν εις τα μνημεία.

3. Και πάραυτα ανήλθανε
τον τάφον του εδείξανε.
Τότε ο Χριστός δακρύζει
και τον Αδην φοβερίζει·
Αδη Τάρταρε και Χάρο
Λάζαρον θε να σου πάρω
Δεύρο έξω Λάζαρέ μου
φίλε και αγαπητέ μου
και παρευθύς από τον Αδη
ω εξαίσιον σημάδι!
Λάζαρος απελυτρώθη
ανεστήθη και εσηκώθη
ζωντανός, σαβανωμένος
και με το κερί ζωσμένος.
τότ’ η Μάρθα κι η Μαρία,
τότε όλ’ η Βηθανία
Μαθηταί και Αποστόλοι
τότε ευρεθήκαν όλοι.

4. Δόξα τω Θεώ φωνάζουν,
και τον Λάζαρον ξετάζουν.
Πες μας Λάζαρε τι είδες
Εις τον Αδην που επήγες;
Είδα τρόμους είδα φόβους,
είδα βάσανα και πόνους.
Δώστε μου νερό λιγάκι
να ξεπλύνω το φαρμάκι
της καρδιάς των χειλέων,
και μη μ’ ερωτάτε πλέον.
Του χρόνου πάλι ν’ άλθωμεν
μ’ υγείαν να σας βρούμεν,
’ς τους οίκους σας χαρούμενοι
κι όλοι να τραγουδούμεν».
Και εις έτη πολλά.
Τα Λαογραφικά του Λαζάρου κλείνουν με μια σημείωση: Γράφομε πιο πάνω πως ο Λάζαρος στη δεύτερη ζωή του στη γη, δε γέλασε ποτέ! Η πολύτιμη παράδοση μας συμπληρώνει ότι: γέλασε μια φορά περιερχόμενος την αγορά στη Βηθανία, όταν πήρε το μάτι του κάποιο περαστικό μπρος απ’ αγγειοπλαστείο (λαϊνάδικο) να κλέβει ένα μικρό σταμνάκι. Τότε γέλασε και είπε: «- Θεέ και Κύριε, το ’να χώμα, κλέβει τ’ άλλο...».

Και τώρα στα λαογραφικά
της Κυριακής των Βαΐων
Ολη η προηγούμενη εβδομάδα που κλείνει σήμερα Κυριακή των Βαΐων, στη λαϊκή γλώσσα της Κρήτης, λέγεται Βαγιοβδομάδα.
Λαϊκές εκφράσεις όπως: «Σήμερα είναι τω Βαγιώ», «Ελάστε να πάμε στου παπά να σιάξουμε τα βάγια» (λέγεται τ’ απόγεμα του Λαζάρου) κ.ά. σχετικά, δίνουν και παίρνουν σήμερα.
Στο νοικοκυριό του εφημέριου του χωριού έχουν έλθει τα βάγια από νωρίς το Σάββατο του Λαζάρου και απόψε Σαββατόβραδο ετοιμάζει η συντροφιά τους σταυρούς, τα βάγια και τα τοποθετεί στο μεγάλο πανιέρι της Εκκλησίας. Τα ωραία πολυσύνθετα κατασκευάσματα από λευκά φύλλα Βαΐων που προορίζονται για τους πολυελαίους και άλλα μέρη της Εκκλησίας, τοποθετούνται πάνω για να τα βάλει πρωί πρωί ο παπάς στις θέσεις των. Τα άλλα προορίζονται για τον κόσμο.
Τα σχέδιά των σωστά κομψοτεχνήματα, όμορφα, περίτεχνα. Μοιράζονται στα χωριά από τον εφημέριο στο τέλος της θείας λειτουργίας.
Ο κάθε πιστός, τοποθετεί το βαγί στο πέτο του εμφανώς και φτάνει στο σπίτι. Με την είσοδό του, κρατά μπρος το βαγί και λέει: «Οξω, ψύλλοι και κοργιοί, μέσα μπαίνει το βαγί...» (τρεις φορές) κι ύστερα το τοποθετεί στα εικονίσματα του σπιτιού.
Στο τραπέζι της Κυριακής τω Βαγιώ, καλό είναι να υπάρχει ψάρι. Το λέει και η παραδοσιακή μαγειρική μας:
«Βάγια, βάγια τω βαγιώ,
τρώνε ψάρι και κολιό,
κι ως την άλλη Κυριακή,
του καλλιτσουνιού τ’ αυτί!»
Οταν πίνουμε το κρασί μας, ευχόμαστε στη συντροφιά μας: «Και στην Αγία Ανάσταση με καλό!», «και τη Λαμπρή με υγεία!...» κ.ά.
Τα σχολεία έχουν κλείσει από προχθές. Τα «δασκαλάκια» απερίσπαστα τώρα ξεχύνονται στα χωράφια και στα πλάγια, για να συλλέξουν τα ξύλα του οφανού, όπου την Ανάσταση θα κάψουν τον Ιούδα.
Το βράδυ τω Βαγιώ, αρχίζουν και οι Ακολουθίες του Νυμφίου, από τις οποίες δεν απουσιάζει κανένα στεφάνι του χωριού. Εκκλησιάζονται όλοι και με την απόλυση, το ’χουν σε καλό τα κορίτσια, να χτυπήσουν «δύο σειστριές καμπάνα για να πάει καλά το μεταξαργιό τους», ώστε να ετοιμαστούν γρήγορα τα προικιά, κι ο γαμπρός... να μην αργήσει!
Το τροπάριο: «Ιδού ο Νυμφίος έρχεται..., το σιγοψάλλει όλο το εκκλησίασμα, όπως και το εξαποστειλάριο πριν τους Αίνους «Τον νυμφώνα Σου, βλέπω...». Ενώ το ιδιόμελο του Α’ ήχου: «Ερχόμενος ο Κύριος προς το εκούσιον πάθος, τοις Αποστόλοις έλεγεν εν τη οδώ· Ιδού αναβαίνομεν εις Ιεροσόλυμα και παραδοθήσεται ο Υιός του ανθρώπου, καθώς γέγραπται περί αυτού...» συγκλονίζει με τα νοήματα, τη σοφία και το θαυμάσιο μέλος του, όλο το εκκλησίασμα, «γιατί δε θέλει γράμματα» για να νιώσεις αυτά τα τροπάρια...
Αυτά ήταν με συντομία, μερικά από τα λαογραφικά του Σαββάτου του Λαζάρου και της Κυριακής των Βαΐων. Θα μπορούσαμε να τους αφιερώσουμε κι άλλη σελίδα. Νομίζομεν όμως -σεβόμενοι και τον χώρο της εφημερίδας μας- ότι αυτά αρκούν, έχουν ενδιαφέρον για τα παιδιά μας να μάθουν, κι οι μεγαλύτεροι να τα θυμίζουν στα εγγόνια τους, γιατί χαρίζουν ισχυρά θρηκευτικά βιώματα, πιστοποιούν την ταυτότητά μας, την παράδοσή μας, και γίνονται οδοδείκτες στη ζωή μας.

Και για να θυμηθούμε -και με την ευκαιρία να ευχηθούμε στον πανσέβαστο παππού της Εκκλησίας μας, τον Γέροντα Ειρηναίο «με Υγεία την Ανάσταση» εκεί στη Χαλέπα που προσεύχεται σιγανά για όλους μας- γράφει στο μνημειώδες έργο του: «Ο Χριστός σημάδεψε την Κρήτη» (Αθήνα, 1969, σ. 64η) πάνω στα παραδοσιακά των ημερών αυτών: «Αγιασμένοι παππούδες και γιαγιάδες, που κατανυχτικά περνούσανε της Σαρακοστής το στάδιο των αρετών, κι ανεβάζανε τη ζωή τους πάνω από την κακία και την πεζότητα του καθημερινού μόχθου...» συμμετείχαν με τον εκκλησιασμό τους στα σπερνά και στις λειτουργίες και ανυψώνανε τους μοχθούς των σε πνευματικό αγώνα!
Αγαπητοί αναγνώστες
Καλή Μεγαλοβδομάδα και με Υγεία να φτάσουμε στη Λαμπροφόρο Ανάσταση.

www.haniotika-nea.gr