Θρησκεία και επιστήμη

Γράφει ο δρ ΝΙΚΟΛΑΟΣ Β. ΠΕΤΡΟΥΛΑΚΗΣ

Είχα τη χαρά αλλά και το προνόμιο, να παρακολουθήσω στη μεγάλη αίθουσα του Ινστιτούτου Γκαίτε τη διάλεξη του διεθνούς φήμης θεολόγου και στοχαστή Χανς Κινγκ, σχετική με τις σχέσεις θρησκείας και επιστήμης. Το θέμα των σχέσεων ή αντιθέσεων ανάμεσα στη θρησκεία και την επιστήμη έχει απασχολήσει από τα αρχαία χρόνια σοφούς όλων των λαών και εποχών. Η σχέση ανάμεσα στις δυο αυτές πνευματικές δυνάμεις υπήρξαν στη διάρκεια των αιώνων θυελλώδεις σε τέτοιον βαθμό, ώστε πραγματικά να συσκοτίζεται το πρόβλημα και να γίνεται δύσκολη η λύση του.
Η επιστήμη στηρίζεται στην παρατήρηση της φύσης και όλων των φαινομένων, που σχετίζονται με αυτήν. Μερικοί επιστήμονες δεν παραδέχονται την ύπαρξη ανώτερης δύναμης. Αλλοι επιστήμονες πιστεύουν ότι υπάρχει ανώτερη δύναμη, η οποία όμως δεν παρεμβαίνει στη λειτουργία των φυσικών φαινομένων. Σε κάθε επιστημονική περιοχή από την αστροφυσική, την ιατρική, τη ζωολογία κ.λπ. υπάρχει κάποια θεμελιώδης αρχή, η οποία είναι απολύτως αποδεκτή. Με βάση την αρχή αυτή ερμηνεύονται τα διάφορα φυσικά φαινόμενα και επιτυγχάνεται η παρά πέρα επιστημονική πρόοδος. Η θρησκεία στηρίζεται στην πίστη. Οι οπαδοί των διαφόρων θρησκειών, πιστεύουν στην ύπαρξη Ανώτερης Δύναμης, η οποία μόνη εκφράζει και αποκαλύπτει την απόλυτη αλήθεια. Η θρησκεία ενώνει τον άνθρωπο με τον Θεό, ενοποιεί θείο - ανθρώπινο - κοσμικό. Η θεσμοποίηση του περιεχομένου της πίστης γεννά το δόγμα, το σύμβολο της πίστης, το «Πιστεύω». Προβάλλεται λοιπόν το ερώτημα: Είναι δυνατή η συνύπαρξη των δυο αυτών πνευματικών κινημάτων;
Ο Χανς Κινγκ μας έδωσε τη δική του λύση. «Προσπάθησα να ενώσω επιστήμη με θρησκεία», είπε στη διάλεξή του. Το θέμα αυτό το επεξεργάζεται με λεπτομέρεια στο βιβλίο του «Η Αρχή των Πάντων. Φυσικές επιστήμες και Θρησκεία», που έχει μεταφρασθεί στη γλώσσα μας και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Ψυχογιός». Ο συγγραφέας νομίζει ότι είναι αναχρονιστικό το μοντέλο της σύγκρουσης επιστήμης και θρησκείας. Φιλοσοφώντας πάνω στις έννοιες του χώρου και του χρόνου, όπως αυτές συνδέονται με τον κόσμο, τον άνθρωπο και τη Θεότητα, επικεντρώνεται στην αρχή όλων των πραγμάτων από τη Μεγάλη Εκκρηξη έως τη Θεωρία της Σχετικότητας. Για την Αρχή των Πάντων έκαμαν λόγο οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι, οι θεωρίες των οποίων αποσκοπούσαν ως επί τω πολύ, στον προσδιορισμό της αρχής και της δομής του κόσμου. Οι φιλόσοφοι αυτοί επιχείρησαν να εξηγήσουν τη δημιουργία και την υφή του κόσμου βασιζόμενοι στην παρατήρηση και στις δυνάμεις του νού και του λόγου.
Σε συνέντευξη που πήρε από το Χανς Κινγκ συντάκτης αθηναϊκής εφημερίδα, έγινε λόγος για το γνωστό πείραμα CERN, για να βρεθεί η αρχή του κόσμου. Ο Χανς, παραδέχθηκε τη θεωρία της Μεγάλης Εκρηξης αλλά επεσήμανε το γεγονός ότι η επιστήμη δεν μπόρεσε να την ερμηνεύσει ή να την αιτιολογήσει, να προσδιορίσει δηλαδή το γιατί, το πώς και το πόθεν. Σε αυτές τις περιπτώσεις η επιστήμη, δεν μπορεί να προχωρήσει και τότε κατ’ ανάγκη αναζητείται ο ορθός λόγος του Καντίου. Από αυτό το σημείο αρχίζει η πίστη, η θρησκεία... Ο Χανς τονίζει ότι «προσπάθησα να φέρω την επιστήμη και τη θρησκεία μαζί. Δεν πιστεύω ότι είναι αντίθετες. Νομίζω ότι μπορούν να εναρμονισθούν. Η επιστήμη σήμερα γνωρίζει τις αδυναμίες της, είναι πιο ταπεινή από ότι ήταν στις αρχές του 20ού αιώνα και τούτο γιατί όσο πιο βαθιά εισδύει, τόσα περισσότερα προβλήματα συναντά. Γνωρίζομε μόνο το 4% της πραγματικότητας. Το Σύμπαν είναι αδιανόητα μεγάλο και συνεχώς διαστέλλεται. Τι κρύβει το μυστήριο της σκοτεινής ύλης και της σκοτεινής ενέργειας; Ποια ενέργεια ωθεί το Σύμπαν να διαστέλλεται; Τα τελευταία χρόνια η επιστήμη έχει κάμει άλματα ειδικά μετά τη θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν. Ούτε όμως ο Αϊνστάιν ούτε ο Βέρνερ Χάιζενμπεργκ, ο περίφημος αυτός Γερμανός φυσικός με αξιοσημείωτη συμβολή σε τομείς, όπως κβαντομηχανική, πυρηνική φυσική, ενοποιημένη θεωρία του πεδίου κ.λπ., που έχει τιμηθεί με το βραβείο Νόμπελ της Φυσικής, δεν κατάφεραν να ανακαλύψουν τη λεγόμενη θεωρία των Πάντων, χωρίς αυτή να πέφτει σε αντιθέσεις. Οσον αφορά τις διάφορες θεωρίες της κοσμολογίας (θεωρία των Χορδών, για τη Μεγάλη Σύνθλιψη κ.λπ.) ο Χανς έχει η γνώμη πως όλες αυτές οι θεωρίες είναι αυστηρά θεωρητικά μαθηματικά. Όλα αυτά είναι εικασίες. Στο ερώτημα γιατί, παρά τις επιστημονικές προόδους, υπάρχουν και καινοφανείς θρησκευτικές θεωρίες, όπως ο αποκρυφισμός, ο Δημιουργισμός κ.λπ. ο Χανς απήντησε ότι όλες αυτές οι κινήσεις στερούνται σοβαρότητας. Δεν γνωρίζουν την Αγία Γραφή. Τη διαβάζουν και την ερμηνεύουν όπως θέλουν. Η δύναμη της θρησκείας είναι μεγάλη και βοηθά τον άνθρωπο να ξεπερνά τις κρίσεις τις οποίες κατ’ ανάγκη περνά στη διάρκεια της ζωής του. Αυτό δεν το κατορθώνει η επιστήμη.
Στο ερώτημα ποια θρησκεία είναι η καλύτερη ο Χανς λέγει ότι κάθε θρησκεία έχει σκοτεινές σελίδες, δεν είναι όμως όλες το ίδιο. Η ιστορία του Χριστιανισμού περιλαμβάνει τις Σταυροφορίες, την Ιερά Εξέταση κ.λπ. αλλά τα θλιβερά αυτά γεγονότα αναφέρονται σε θεσμούς, σε πρόσωπα, σε καταστάσεις και όχι στη θρησκεία καθ’ εαυτήν.
Η διάλεξη του Χανς Κινγκ προξένησε άριστη εντύπωση στο πυκνό ακροατήριο. Επί ώρα και πλέον ο Χανς απαντούσε σε ερωτήσεις που του υπέβαλαν Ελληνες και ξένοι. Η όλη συνάντηση κράτησε πέρα από δυο ώρες, χωρίς όμως ουδείς να δυσανασχετήσει. Ήταν μια πολύ ωφέλιμη συζήτηση στο Ινστιτούτο του Γκαίτε, της οδού Ομήρου, στην Αθήνα.

www.haniotika-nea.gr